جامعه صیادی جزیره خارگ

جزیره خارک مرکز بخش خارک در 29 درجه و  15 ثانیه عرض شمالی و50درجه و 19 دقیقه و 30 ثانیه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و در فاصله 57 کیلومتری شمال غربی بوشهر و 38 کیلومتری بندرگناوه قرار دارد..... ( تهیه شده توسط خانم ملیکا پوربهی-دانشجوی کارشناسی شیلات دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر)

مقـدمه

استان بوشهر با مرز آبی 180 مایل که از دیلم شروع شده و تا منطقه چاه مبارک امتداد می یابد دارای ذخایر و گونه های مختلف ماهی و میگو، صدف مرواریددار، ماهی های زینتی و غیره می باشد. وسعت  خلیج فارس، عمق مناسب آن، دمای مناسب آب (حدود 24 درجه سانتی گراد) و وجود پلانکتون های زیاد در سواحل و حتی کف آن، امکان رشد انواع زیادی از آبزیان را فراهم ساخته اند. خلیج فارس از نظر تنوع و کیفیت آبزیان از آبهای مهم جهان است.

از این رو توجه ساحل نشینان را از لحاظ بهره برداری به خود معطوف داشته و در واقع خلیج فارس منبع مهم در آمد آنان به حساب می آید .

ماهیگیری از دیر باز یکی از فعالیتهای معیشتی مردم نوار ساحلی شمال و جنوب ایران بوده است و مردمان زیادی در این مناطق از طریق صید امرار معاش می کرده اند .

این دوران صید ماهی صرفاً برای تأمین نیاز های غذایی، خانوادگی انجام می گرفت.

از نظر تاریخی جامعه ماهی گیر دومین نوع از کلی ترین جوامعی هستند که تقریباً یک هزار سال پیش از جوامع بستان کار خود عمل ماهیگیری از این هم کهنسال تر است و مدت 12 هزار سال در بیشتر جوامع بشری منبع مکملی برای تأمین معاش بوده است به تعبیری می توان جامعه ماهیگیر را نوعی از جوامع شکارچی و گردآورده خوراک دانست که به جای انطباق با دشت و صحرا و جنگل با محیط های دریایی سازگاری یافته اند .

موقعیت جغرافیایی خارک

جزیره خارک مرکز بخش خارک در 29 درجه و  15 ثانیه عرض شمالی و50درجه و 19 دقیقه و 30 ثانیه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و در فاصله 57 کیلومتری شمال غربی بوشهر و 38 کیلومتری بندرگناوه قرار دارد.

طول این جزیره در حدود 8 کیلومتر و عرض آن در حدود 4 کیلومتر و مساحت آن 28 کیلومتر است و  با جزیره خارگو 2480  هکتار است.

بخش خارک از شهر خارک و جزایر بی سکنه خارگو در شمال خارک و  فارسی در جنوب غربی آن تشکیل شده است. روستای خارک در شمال شرقی جزیره خارک که از 3 طرف به خلیج فارس و از یک سو به باند فرودگاهی منتهی می شود قرار دارد .

مشخصات عمومی خارک

خارک جزیره مرجانی است و زمین شناسان پیدایش آن را به حدود 14 هزار سال پیش نسبت می دهند. جزیره خارک به واسطه ی سواحل عمیق خود برای ایجاد لنگرگاه از مزایای طبیعی ویژه ای برخوردار است.

ارتفاعات و سواحل سنگی غرب و شمال غربی جزیره، بندر گاه های شرقی و جنوبی آن را در مقابل بادهای شمال غربی- جنوب شرقی مخصوصاً در فصول معتدل محفوظ نگاه می دارند. این جزیره عملاً زمین باروری ندارد، بیشتر سطح جزیره را قشر سنگی از جنس مرجانی پوشانیده است .

با این حال خرما ، موز و  مرکبات به مقدار کم کشت می شود و درختان کنار و لیل  در آن وجود دارد . مردم آن از طریق صید ماهی و کار در تأسیسات نفتی و معدن سنگ جزیره امرار معاش می کنند .

آب و  هوای جزیره خارک نسبت به بنادر و جزایر جنوب ایران خوب است .

زمان پیدایش اسکله خارک و شروع صیادی

 از سال 1349 اسکله خارک بوجود آمد ولی از سال های بسیار دور در همان محله و بوسیله خود صیادان حوضچه ای سنگی که با دست درست کرده بودند استفاده می کردند.

مشکلات صیادان از نظر اقتصادی

در خارک به علت عدم وجود وسایل سرد خانه ای نمی توانند صید خود را انبار کنند و ناچارند صید خود را به قیمت روز بفروشند و به طور کلی عمده مشکلات آنها نداشتن تعاونی صیادی می باشد.

تنوع ماهیان در فصول مختلف

*ماههای فروردین، اردیبهشت و خرداد  

شِعری (شهری )، میش (ماهی جِشن بزرگ )، شیرماهی وخساک ( ماهی مرکب )

در اواخر خرداد ماه شیر ماهی به ندرت صید می شود و یا به  طور کلی در تابستان شیر ماهی صید نمی شود

*ماههای تیر و مرداد

ماهی کُخو

*ماه شهریور و مهر

سرخو

* در ماههای آبان، آذر، دی ، بهمن و اسفند

سرخو، کپلک ،کخو، شیرماهی، جِشن ، دوولمی، صافی عربی، میشک ( جِشن کوچک )

دندان فیل(حمام)

ماهی سِکن، هامور، رزده، حمیرو (اِلمک) ، طوطی ماهی در تمام فصول سال صید می شود در زمستان شیر ماهی و دوولمی (کوتر) بیشترین صید را دارد .

انواع وسایل صیادی، نوع و زمان استفاده

گرگور:

گرگور یکی از وسایل صید ماهی است که با سیم گالوانیزه فلزی و به شکل یک نیم کره توری بافته می شود . مدخل ورودی آن قیف مانند است که دهانه آن گشاد و انتهای آن تنگ تر    می گردد و ماهی سپس از عبور از آن وارد محوطه بزرگتر داخل گرگور می شود و خروج از آن برای ماهی های درشت و بزرگتر مقدور نیست، روش صید با گرگور به روش صید انتظاری معروف است به دلیل عدم نیاز به حضور دائم صیاد و خروج ماهی های زیر و نوزاد از سوراخ تور و نیز صید ماهی به صورت زنده و بدون آسیب، یکی از بهترین روش های صید است که باعث صرفه جویی در وقت و عدم آسیب به محیط زیست و نسل ماهی می گردد.

تور

نخ های مورد استفاده در تور های صیادی شامل دو دسته اند

نخ های طبیعی و نخ های مصنوعی

نخ های طبیعی خود به دو قسمت نخ های حیوانی و نخ های گیاهی تقسیم می شوند. نخ های حیوانی از الیاف پشمی تشکیل شده اند و نخ های گیاهی شامل الیاف پنبه ،الیاف درختان،     manila والیاف ساقه ای ( شلتوک) می باشد.

با پیشرفت صنعت ورشد مواد مصنوعی در مصارف صنعتی، الیاف مصنوعی نقش عمده ای در صنعت توربافی پیدا نموده است.

الیاف مصنوعی از گروه پلاستیک ها بوده و شامل موارد زیر می باشد.

الف) پلی آمید (نایلون)

ب) پلی استر

ج)پلی ونیل الکل

د)پلی ونیلیدن

ه)پلی وینیل کلراید

و)پلی اتین

ی)پلی پروپلین

1- دووم (Doom) : جهت گرفتن ماهی شیر و قباد در فصل زمستان

از 8 متری وجود دارد تا 12 متری با جریان آب حرکت می کند و به صورت رفت و برگشت عمل می کند.

2- دووم رکاسی (Rakkasi Doom ) :

جهت گرفتن ماهی کخو، شِعری ، دوولمی در فصل زمستان

دوومی است که زیر آب می باشد کف آن زمین می خورد و راه ماهی را می بندد به بلندی 3 متر می باشد .

3- خِیه(khiyeh) یا لانگ لاین : جهت گرفتن انواع ماهی ها از قبیل شِعری، کپلک ، هامور در تمام طول سال مورد استفاده قرار می گیرد.

این خیط اندازه 200 متر دارد که هر 2 متر از آن یک قلاب و خیط (پیلک ) وصل می باشد.

4- گرگور :

12 ماه سال استفاده می شود تقریباً برای همه ی ماهیان از قبیل، هامور، شِعری، کپلک (کخو)

5- دونوع تور وجود دارد :

الف) تور خیطی :که  معمولاً از کشور های خارجی وارد می شود که در ایران این نوع تور ساخته نمی شود و این نوع تور در روز جهت گرفتن ماهی استفاده می شود.

ب) تور نخی : این تور در ایران هم ساخته می شود ولی نه به صورت دست باف، رنگی سیاه دارد که جهت صید در شب استفاده می شود.

فقط چهار ماه تابستان و یک ماه پاییز کمتر تور مورد استفاده قرار می گیرد.

محیط زیست دریایی

یکی از تأثیرات بسار مهم در جزیره خارک محیط زیست دریایی آن می باشد که متأسفانه با استفاده از تورهای زیر آبی اکوسیستم و بستر دریا که مرجانی می باشد و بهترین نقطه صید نیز بوده باعث کم شدن صید و از بین رفتن بستر دریا شده و این موضوع باعث از بین رفتن درختان زیر آب که چراگاه ماهیان بوده خراب و صیادی که قبلاً در اطراف منطقه صورت     می گرفت به نقاط دورتر صیادان برای صید می روند.

تهدید جدی زیست محیطی جزیره خارک

تخلیه آب توزان نفتکش ها در کنار جزیره خارک می تواند باعث تغییرات گونه ای شده و توزان اکولوژیک و بیولوژیک منطقه را بهم بریزند. آب توازن نفتکش ها باعث آلودگی و ایجاد لکه های نفتی در آب شده و می تواند میزان تولید اولیه فیتوپلانکتون ها را به شدت کاهش دهد که عواقب وخیم زیست محیطی به دنبال خواهد داشت.

تشکیل لکه های نفتی و وجود لجن باعث خفگی و از بین رفتن توده های مرجان های جزیره خارک خواهند شد.

شدت آلودگی درخلیج همیشگی به حدی رسیده که سازمان دریانوردی جهانی این منطقه را بعنوان منطقه ویژه( special area) معرفی نموده و قوانین و مقررات خاص و سخت گیرانه ای را در این خصوص وضع نموده است.

وضعیت سوخت قایق ها

7

سوخت صیادان بر اثر زمان دریاوری و قدرت موتور آنها توسط اداره پخش و فراورده های نفتی تأمین می گردد وداده می شود.

مثلاً یک شناور قایق 48 اسب بخار در مدت 8 ساعت دریاوری 42 لیتر سوخت دریافت      می نمایند( البته خاص برای شناور های بنزینی)

 نحوه فروش صید

از طریق یزاف می باشد با توجه اینکه  مایحتاج صیادان از قبیل تور، سوخت ، ماچله(غذای سفر) و غیره همچنین پول پیش خرید محصول و بعضاً شناور توسط یزافان تأمین می گردد لذا صیاد خود را متعهد به دادن محصول صید شده به آنان می دانند.

وضعیت تعاونی صیادی

متأسفانه در حال حاضر هیچ گونه تعاونی صیادی فعال در منطقه خارک وجود ندارد .

محدودیت صید

محدودیتی برای صید ندارد بجز ازماهیان که زمان مختص به خود را  دارد از جمله  ماهی مرکب، یال اسبی، ساردین، کوسه، حلواسفید، شوریده مثلاً:

آزادی ماهی مرکب: از اوایل اسفند تا اوایل اردیبهشت هر سال

البته در خارک مناطق ممنوع صید هم وجود دارد مانند اطراف خارگو

امکانات صیادی

امکانات صیادی را خود صیاد برای خود تهیه می نماید به قیمت آزاد از بازار آزاد

آمار شناور های موجود در اسکله خارک

تعداد شناور قایق 60 فروند و موتور لنج 3 فروند و کشتی وجود ندارد و تعداد صیادان     حرفه ای 204 نفر می باشد .و در خارک هیچ گونه کار خانه کشتی سازی و لنج سازی وجود ندارد.

خدمات شیلات منطقه 

وظیفه شیلات این است که تأمین استاندارد ادوات صید، نحوه صید، آموزش ادوات جدید صید، مجوز صید برای صیادی و رفع مشکلات صیادان از طریق مراجع مورد نظر .

مجوز صید

در زمینه مجوز صید، عمده ترین مشکل، شیوه کنترل ژاندارمری است که موجب محدودیت تردد صیادان می شود از آنجایی که ژاندارمری فاقد امکانات لازم جهت کنترل مرزهای آبی است بر رفت و آمد صیاد به دریا از خشکی نظارت می کند معمولاً صیادان ناگزیرند در هر 24 ساعت جهت تمدید مجوز ورود و خروج به ژاندارمری محل مراجعه نمایند این امر منجر به محدودیت عملیات صید می شود.

دومین مشکل در مورد مجوز صید دشواری بایگانی مجوز هاست این مشکل در خوزستان حادتر است. روال کار در این استان به این ترتیب است که برگه مجوز صید در 3 نسخه به صورت دفتر چه  چاپ شده است یک نسخه از برگ ها به صیاد داده می شود و دو نسخه دیگر جهت بایگانی در شیلات نگهداری می شود در سایر استان های جنوبی مجوز به صورت ورقه تایپ شده  در اختیار صیاد قرار می گیرد بطور کلی مجوز های صادر شده در استانها از شکل یکنواخت برخوردار نیست و می توان گفت: در خارک مجوز چندانی برای صید و صیادی وجود ندارد.

تعداد کار کنان در هر لنج و قایق

در هر قایق حداکثر 2 نفر در لنج هم به علت کوچکی آنها نهایتاً 4 تا 5 نفر می باشد البته  بستگی به تناژ شناور دارد تقریباً 70٪ از کارکنان قایق 2 شغله هستند و صیادی شغل دوم آنان محسوب می شود .

ولی لنج داران شغل اصلی آنان صیادی محسوب می شود.

تقسیم بندی درآمد لنج

10

ناخدا دو سهمیه ، جاشو یک سهمیه و مالک نیز علاوه بر سهمیه خود و سهمیه شناور و ادوات را نیز دریافت می نماید که بیشترین سهمیه مالک در یک لنج دارد ضعیف ترین این فرد در لنج جاشو می باشد که همه کار ها را او انجام می دهد ولی سود آن را مالک می برد.

آمار شناور های صیادی خارک در سال 85

جمع کل صید	میزان صید کشتی	میزان صید لنج	میزان صید قایق	تعداد صیاد حرفه ای	تعداد صیاد	تعداد شناور				نام اسکله
						جمع	کشتی	لنج	قایق
305	0	5	300	219	0	64	0	3	61	خارگ

آمار مقایسه صید به تفکیک طبقات آبزی و اسکله در سال 84- 85

(ارقام به تن )

جمع		سایر		غیر معمول		سطحیزی درشت		سطحیزی ریز		کف زیان		نام اسکله
85	84	85	84	85	84	85	84	85	84	85	84	خارگ
856	858	61	136	60	161	1	1	65	45	183	136

                                  آمار  صید در سال 84-85

درصد اختلاف	85	84	آمار صید
8/22	6441	5244	زرده
7/36	313	229	بچه زرده
4/19-	46	57	ساردین
8/17	243	207	سرخو
0/13-	226	260	شعِری
5/42	2371	1664	شیر
5/0	430	428	صافی
3/166	8	3	طوطی ماهی
9/39	1239	885	کوسه
6/9	226	207	گربه ماهی
3/20-	549	689	ماهی مرکب
6/23	39	32	ماهی میش
4/39	500	359	یال اسبی
3/12	2139	1905	سایر

با تشکر فراوان از :

صیادان محترم اسکله خارگ

غواص محترم جناب آقای خلیفه

کارشناس محترم صید و صیادی جناب آقای مقدم