علوم شیلاتی fisheries.bu@gmail.com

کاش میدانستم کسیکه از علم بی نصیب مانده چه چیز بدست آورده است. و آنکس که از علم بهره مند شده چه چیز بدست نیاورده است.

علوم شیلاتی fisheries.bu@gmail.com

صدف اسکالوپ

مقدمه

اسکالوپها نرم تنانی دوکفه ای با اهمیت تجاری در سراسر جهان هستند که از حیث زیبایی و صدف متمایزشان بهترین می باشند. همچنین گوشت این جانور غذای لذیذی محسوب می شود که در آمریکا ، اروپا ، چین ، ژاپن و کره طرفداران بسیار زیادی دارد. با توجه به تقاضای زیاد در 3 سال اخیر کشور هایی مانند چین به کشت و پرورش اسکالوپ روی آورده اند. همچنین صدف دوکفه ای آن نیز جنبه زینتی و زیباشناختی دارد. بیش از 300 گونه اسکالوپ وجود دارد که گسترش جهانی دارد. در این میان 30 گونه از اهمیت بیشتری برخوردار است.

گونه کلامیس فارری یکی از گونه های مهم وفراوان در سواحل شمالی چین و سواحل غربی کره است ، همچنین در ایتالیا ، یونان ، شیلی و ژاپن نیز پراکنش دارد.

پرورش اسکالوپ به عنوان یکی از فعالیت های مهم در پرورش آبزیان محسوب می شود. برای مثال در ژاپن مقدار پرورش اسکالوپ در سال 1967 فقط 43/17 بوده است اما در سال 1977 این مبزان به 778/74 تن رسید. به طور مشابه در چین حدود 000/12 تن اسکالوپ پرورشی در سال 1988 برداشت شد.

اسکالوپ ها در سراسر جهان پراکنش یافته اند . این جانوران بیشتر توسط خطوط برجسته و شیار های درخشنده و دایره های رشد هم مرکز توصیف می شوند . سطح خارجی پوسته اسکالوپ دارای لبه های برجسته و شیارهایی است که که از سمت پوزه به سمت حاشیه ها کشیده می شود . جایی که دو سر صدف به هم می رسند را مفصل اسکالوپ می گویند.

در داخل هر در ، در امتداد لبه پوسته یک ردیف شاخک های حسی کوتاه و یک ردیف چشم های آبی کوچک وجود دارد. اسکالوپ با یک ماهیچه بزرگ و منفرد باز و بسته می شود. چشم یا ماهیچه نزدیک به مرکز قسمتی از اسکالوپ است که در آمریکا خورده می شود. بزرگی این ماهیچه به این دلیل است که اسکالوپ ها شناگران بسیار فعالی هستند . آنان آزادانه در آب و کف بستر با بهم زدن صدفهایشان بر روی هم می خزند.

گونه های کلامیس فارری ، کلامیس نوبیلیس ، ارگوپکتین ایرادینیس و پاتینوپکتین یسوانسیس مهمترین صدف هایی هستند که درای ارزش اقتصادی اند.

1 . پراکنش جغرافیایی

اسکالوپ ها دارای گسترش جهانیهستند . با توجه به این که گونه های مختلف نیاز به شرایط محیطی خاصی برای بقا و تولید مثل دارند در مناطق جغرافیایی خاصی از ساحل یافت می شوند.

1 – 1 – کلامیس فارری : گونه بومی سواحل شمالی چین و سواحل غربی کره است همچنین به صورت گسترده در ایتالیا ، یونان ، شیلی و ژاپن وجود دارد. یکی از مهمترین گونه های پرورشی در میان بقیه است . جایگاه خاص آن در عمق 10 – 30 متری آب است . در مناطقی با جذر و مد سریع در بستر های صخره ای و در جایی که شوری و کدورت آب بالاست وجود دارد و در بازه درجه حرارت 28 – 0 درجه سانتی گراد می توان آن را یافت.

2 – 1 – ارگو پکتین ایرادینس ( اسکالوپ خلیج ) : پراکنش وسیعی در طول سواحل اتلانتیک و گلف ایالت متحده دارد. یکی از گونه های غالب پرورشی در چین محسوب می شود.

3 – 1 – کلامیس نوبیلیس : در ژاپن ، کره جنوبی و اندونزی پراکنش دارد و شرایط محیطی آن مشابه گونه کلامیس فارری است.

4 – 1 – پاتینوپکتین یسوانسیس : فقط در ژاپن دیده می شود. این گونه می تواند در آب های سرد مناطق دریایی موقت در شمال چین پرورش یابد.

2 . شکل

1 – 2 – شکل کلامیس فارری : پوسته این گونه اندازه متوسطی دارد و به شکل بادبزنی است . هر دو پوسته محدب است اما پوسته سمت راست پهن تر از پئسته سمت چپ است . ارتفاع آن بیشتر از طول آن است در حالی که پهنای آن کمتر از آن است. هنگامی که دو پوسته بسته می شود روزنه ای ایجاد می شود که فقط برای خروج تار های ابریشمی (bissus) است و برای چسبیدن اسکالوپ به بستر های سخت به کار می رود. رنگ خارجی پوسته متفاوت است و از قهوه ای تیره تا زرد روشن ، صورتی زرد آلویی تا سفید مایل به خاکستری تغییر می کند.

حدود 8 تا 13 نوار توسعه یافته روی پوسته چپ و حدود 30 نوار باریک روی پوسته راست وجود دارد با اشکال خار مانند زیادی که روی هر دو پوسته از نوار ها گسترش یافته است ، قسمت داخلی صدف ها عمدتاً سفید با لکه های قهوه ای است اگر چه رنگ آن در بعضی گونه ها صورتی می باشد.

2 – 2 – ارگوپکتین ایرادینس ( اسکالوپ خلیج ) : اندازه کوچکتری دارد ، هر دو پوسته محدب تر از گونه کلامیس فارری است . سطح خارجی پوسته قهوه ای مایل به زرد با حدود 20 خار بلند و نوار های پهن است.

3 – 2 – کلامیس نوبیلیس : طول و ارتفاع پوسته تقریباً یکسان است . رنگ پوسته خارجی آن متغیر است . قهوه ای مایل به زرد تا صورتی است.

4 – 2 – پاتینوپکتین یسوانسیس : بزرگتر از گونه های دیگر است . طول پوسته آن بیش از 20 سانتی متر است . پوسته چپ پهن تر از پوسته راست است . پوسته راست رنگ سفید مایل به زرد دارد در حالی که پوسته چپ قهوه ای مایل به ارغوانی است . حدود 21 تا 24 نوار روی هر پوسته وجود دارد.

3 . عادات زیستی

1 – 5 – تغذیه : همانند دوکفه ای های دیگر تغذیه غیر فعال دارد . غذا توسط آب ششها فیلتر شده و سپس توسط لب حسی به دهان فرستاده می شود . تغذیه شامل فیتوپلانکتون ها و زئوپلانکتون ها و باکتری و دتریتوس است . در میان فیتوپلانکتون ها ، دیاتومه ها سهم بیشتری دارند . میزان فیلتراسیون اسکالوپ بسته به موقعیت روز و شب متفاوت است . عموماً میزان فیلتراسیون در شب بییشتر از روز است.

2 – 5 – حرکت : اسکالوپ از همه دوکفه ای ها سریع تر حرکت می کند . در شرایط نامساعد محیطی اسکالوپ می تواند تار های ابریشمی خود را قطع کند و به مناطق مساعد شنا کند . شنا کردن آن به صورتی است که با باز و بسته کردن دو پوسته و حرکت سریع آب انجام می گیرد.

4 . فصل تولید مثل

فصل تولید مثل بستگی به منطقه و گونه دارد و برای کلامیس فارری چناچه درجه حرارت آب 12-11 درجه سانتی گراد بالا رود غدد جنسی جانور کامل می شود . بیشتر آنها در 16-14 تولید مثل می کنند . در استان های شاندونگ و لیونینگ چین فصل تولید مثل از بهار تا تابستان را در بر می گیرد.

5 . سیستم تولید مثلی در کلامیس فارری

غدد جنسی معمولاً بین قسمت پشتی شکمی پا و جلوی ماهیچه منقبض کننده قرار دارد و هلالی شکل است . وقتی جانور بالغ می شود بیضه ها کرم رنگ و تخمدان روشن می شود که با چشم قابل رؤیت است . اسپرم ها و تخم ها در زمان تخم ریزی از بدن به سوراخ های غدد کلیوی که در مناطق نزدیک به گناد قرار دارد تخلیه می شوند . در کلامیس فارری که جانوری دو پایه است در فصل تولید مثل سلول های جنسی نر و ماده از غدد جنسی جفت ها خارج می شوند و مستقیماً به درون آب جایی که لقاح و رشد تخم ها رخ می دهد ، می ریزند.

6 . مراحل رشد لاروی کلامیس فارری

باروری اسکالوپ بالغ به زیادی 6-3 میلیون تخم است . سایز تخم ها 72-69 میکرومتر در قطر است . قابلیت لقاح نطفه اسکالوپ طولانی و با دوام است . در دمای 19-16 درجه سانتیگراد نطفه ها قابلیت لقاحشان را برای 6 ساعت در آب دریا حفظ می کنند .

مراحل رشد لاروی در جدول زیر نشان داده شده است.

مرحله	زمان مورد نیاز برای نمو
	c 18	c 23-5/22
اولین گویچه قطبی	20-15 دقیقه
دومین گویچه قطبی	27-21 دقیقه
اولین شکافتگی	20/1 دقیقه
دومین شکافتگی	10/2 دقیقه
Trochopher	22 ساعت
Veliger	41 ساعت	20 ساعت
رشد لاروی	9-7 روز	5-4 روز
نقطه چشم (160 میکرومتر )	17-16 روز	11 روز
بچه اسکالوپ ( 180-170 میکرومتر )	20-18 روز	14-1 روز

مراحل رشد لاروی کلامیس فارری

7 . چرخه تولید مثل در ارگوپکتین ایرادینس (اسکالوپ خلیج) :

در اسکالوپ خلیج چرخه تولید مثل به 6 مرحله تقسیم می شود . مراحل 1 تا 3 نابالغ است . مرحله 4 بالغ ، مرحله 5 قبل از تخم ریزی و مرحله 6 تخم ریزی است .

مرحله 1 : گناد کوچک و شفاف است و بافت های تولید مثلی سلول های جنسی اولیه دارد . در این مرحله تخمدان و بیضه قابل تشخیص نیستند اگرچه در مشاهدات میکروسکوپی تغییراتی از جمله طویل شدن گناد ها مشاهده می شود .

مرحله 3 : گناد های دوجنسی می توانند از نواحی سفید لوله های نزدیک به بیضه و بخش های تخمدانی مشاهده شوند . همینطور مقدار کمی اسپرماتوزوآ مشاهده می شود.

مرحله 4 : غدد جنسی از نظر اندازه و حجم بزرگ می شوند که شامل افزایش ضخامت فولیکول ها است . بخش هایی از بیضه و تخمدان به ترتیب کرم و شفاف مایل به نارنجی می شود . مشاهدات میکروسکوپی نشان می دهد که اسپرماتوزوآها فعال بالغ و تخمدان گلابی شکل است.

مرحله 5 : تعدادی از گناد ها در مرحله تخم ریزی هستند . بیضه و تخمدان ها بالغ می شوند . رنگ بیضه سفید مایل به زرد و تخمدان نارنجی می شود.

مرحله 6 : زمانی است که گناد ها کاملاً تخم ریزی کرده اند و به رنگ قهوه ای روشن در می آیند . هیچ فرقی بین بیضه و تخمدان مشاهده نمی شود و همچنین گناد ها چروک خورده و سست هستند.

ارگوپکتین ایرادینس در خلیج jiazhou در سال دو بار تخم ریزی دارد ، یکی اواخر اردیبهشت تا تیر ماه و دیگری در شهریور ماه است . بلوغ اسکالوپ خلیج می تواند در اوایل بهار با توجه به شرایط محیطی مثل دمای آب و میزان مواد غذایی سریع تر انجام گیرد . این قابلیت باعث می شود که این گونه اسکالوپ را چند بار در ساحل چین پرورش دهند.

8 . روش های تخم ریزی در ارگوپکتین ایرادینس

اسکالوپ خلیج هرمافرودیت می باشد . معمولاً آنها در فاصله زمانی 20- 15 دقیقه تخم می ریزند . تاکنون تخلیه همزمان هر دو نوع گامت در آزمایشگاه یا در شرایط پرورش تجاری اسکالوپ مشاهده نشده است . تخم ریزی از ساعت 9- 7 شب انجام می شود . گناد بالغ در حدود 3- 1 میلیون تخم دارد ، اما گاهی اوقات تخم ریزی در طول روز فقط در حدود 6/0- 5/0 میلیون تخم است .

1 – 7 – اسپرم و تخم : تخم های اسکالوپ خلیج در داخل یک غشای نازک قرار گرفته اند . رنگ نارنجی مایل به زرد دارند و قطر آنها در حدود 56- 53 میکرون است و چگالی آن بیشتر از آب دریاست . تخم ها بعد از تخم ریزی به کف ته نشین می کنند . اسپرم ها اندازه کوچک تری دارند . اسپرم بالغ در آب دریا به طور فعال شنا می کند. اسپرم می تواند تا 6 ساعت بعد از تخلیه در آب 19- 16 درجه سانتیگراد نگه داری شود و قابلیت لقاح خود را حفظ نماید .

2 – 7 - لقاح : لقاح در اسکالوپ خلیج به عنوان یک دو کفه ای ، در آب دریا انجام می گیرد . حدود 20 دقیقه بعد از لقاح اولین گویچه قطبی روی قطب حیوانی تخم لقاح یافته در آب 22 -20 درجه سانتی گراد آشکار می شود . بعد از 5 دقیقه حضور دومین گویچه قطبی را خواهیم داشت . حضور گویچه قطبی معمولاً نشانه لقاح در پرورش صدفچه های تجاری می باشد .

3 – 7 – تقسیم سلولی : تقسیم سلولی حدود 50 – 40 دقیقه بعد از لقاح است . تخم لقاح یافته در آب 23- 20 درجه تقسیم سلولی را شروع می کند . بعد از یک دوره تقسیم سلولی چنین به تدریج به صورت لارو و با حرکات مژه ای تغییر می یابد که به تدریج 10 ساعت بعد از لقاح وارد مرحله تروکوفور می شود که بستگی به شرایط تخم ، روش پرورش و دمای آب دارد.

9 . محل تخم ریزی در اسکالوپ ها

اسکالوپ ها وقتی به مرحله بلوغ جنسی می رسند که درجه حرارت آب دریا 14- 12 درجه سانتیگراد افزایش یابد . تخم ریزی در 17- 16 درجه سانتیگراد شروع می شود . با علم به این موضوع ، وقتی که درجه حرارت آب دریا بین 16- 14 درجه سانتیگراد است جفت ها را جمع آوری می کنند و به درون حوض های داخلی جهت آمادگی بیشتر طی 10- 7 روز انتقال می دهند . نسبت جنسی نر به ماده 20 به 1 است .

10 . تخم ریزی مصنوعی

بعد از آمادگی ، جفت ها برای دو ساعت در دمای اتاق نگه داری می شوند . سپس به یک حوض مملو از آب دریا منتقل می شوند و حدود یک ساعت در آن می باشند . بعد از آن اسکالوپ ها به سمت حوض تخم ریزی که درجه حرارت آب آن 4- 2 درجه سانتیگراد بالاتر از آب دریاست حرکت می کنند . در 15- 1 دقیقه تخم ریزی شروع می شود و ممکن است برای 50 دقیقه ادامه یابد . بعد از تخم ریزی ، مایه تخم می تواند در یک دوره 10- 7 روزه درست شود و بعد از آن دومین تحریک تخم ریزی انجام گیرد .

11 . باروری و تخم گذاری

در این مرحله تخم های خالص و نطفه حاصل می شود . در این راستا تعدادی از نطفه های حاصل شده جهت باروری کنترل می شوند تا از پدیده باروری چند نطفه ای جلوگیری شود .

12 . پرورش دادن لارو

میزان رشد و پرورش لارو به کیفیت آب و تغذیه بستگی دارد . جهت تضمین میزان بقای جنین در حال رشد تأمین شرایط محیطی مناسب در محیط پرورش الزامی است.

13 . درجه حرارت آب

لارو های کلامیس فارری به طور نرمال در c 24- 14 رشد می کنند . البته اگر بازه درجه حرارت آب در حالت مطلوب بین c 20- 17 باشد . هرچند پرورش لارو ها در درجه حرارت های بالاتر سریع تر است ولی اغلب ارزش پایین تری را به همراه دارد ، چرا که معمولاً کیفیت آب را به سمت پایین می آورد .

14 . تعویض آب

چنانچه لارو ها به مرحله veliger وارد شوند ، آب محل پرورش باید عوض شود . میزان تعویض در طول هفته اول 50- 30 درصد از حجم حوض و دو بار در صفحه می باشد پس از آن به تدریج این میزان بایستی 20٪ و با تکراری مشابه در مقطع زمانی افزایش یابد .

آب شور پمپ شده از دریا در مخزن حوض 3- 2 روز می ماند و سپس قبل از مصرف از یک فیلتر عبور داده می شود .

به جهت مراقبت این که تفاوت درجه حرارت جریان آب داخلی و خارجی کمینه باشد و در صورت امکان از یک درجه سانتیگراد تجاوز نکند . حائز اهمیت است اگر تفاوت آنها 3 درجه سانتیگراد باشد لارو های اسکالوپ به سمت چاهک در کف حوض رو می آورند و می میرند .

15 . پرورش دادن وتغذیه

لارو veliger مسن می تواند 3- 2 روز از خودش تغذیه کند ، پس از آن در این مرحله تغذیه لارو ها با جلبک تک سلولی الزامی است . گونه های جلبکی همچون پلاتی موناس دیکلاتریا ، فائوداکتیلوم و ... موجودات زنده مناسبی برای لارو های اسکالوپ هستند . میزان تغذیه لارو های اسکالوپ در رابطه با سایزشان در جدول زیر نشان داده شده است .

طول صدف(mm)	120-13	140-130	160-150	160-150	190-170	300	1000
فائوداکتیلوم(میلی لیتر/ سلولها)	2000 1000	2500	2000	2000
پلاتی موناس(میلی لیتر / سلولها)	500 300	800 500	1500 1000	1500 1000	2000	4000	10000

16 . گونه های مهم از لحاظ اقتصادی

بیش از 30 گونه مهم اسکالوپ از لحاظ اقتصادی در جهان موجود است که اهمیت و توزیع چند گونه آن در جدول زیر بیان شده است.

اقیانوس	گونه ها	کشور ها	اهمیت
اطلس
اطلس شمال شرقی	پکتین ماکسیموس	فرانسه ، اسپانیا	+++
	کالمیس واریا	فرانسه ، اسپانیا	++
	کالمیس امپرکلاریس	نروژ	++
اطلس شمال غربی	پلاکوپکتین
	ماگلانیکوس	کانادا ، آمریکا	+++
	آرگوپکتین ایرادینس	آمریکا	+++
اطلس جنوب غربی	کالمیس پرپوراتوس	شیلی و آرژانتین	+
مدیترانه	پکتین ماکسیموس	ایتالیا ، یونان	++
دریای سیاه	کالمیس فارری	الجزایر	+
آرام
آرام شمال شرقی	پاتینوپکتین کارینوس	کانادا ، آمریکا	++
آرام شمال غربی	پکتین یسوینسیس	ژاپن	+++
	کالمیس فارری	چین	++
آرام جنوب شرقی	کالمیس فارری	شیلی	+
آرام جنوب غربی	پکتین آلبا	استرالیا	+++
	آموزیوم بالوتی	نیوزیلند	++

17 . روش های پرورش اسکالوپ

دو روش عمده پرورش اسکالوپ در چین وجود دارد که عبارتند از : پرورش در کف و پرورش طویل خط (گسترده) . برای هر دو روش باید محل پرورش در مکانی که دریا تمیز است انتخاب شود .

پرورش در کف : نسبتاً آسان و قابل اجرا و مقرون به صرفه است . پرورش دهنده بچه اسکالوپ را از یک قایق متحرک در یک ناحیه از پیش انتخاب شده پخش می کند و آنجا را ترک می کند تا وقتیکه صدف ها به سایز قابل عرضه در بازار برسند . این روش به عواملی چون عمق آب ، خصوصیات ساحل ، ترکیب بستر دریا و شکارچیان بستگی دارد .

به دلیل اینکه اسکالوپ ها در معرض حمله گونه های شکارچی مستقر در بستر دریا هستند (ستاره های دریایی) برای پرورش اسکالوپ ها روش پرورش دور از بستر انتخاب می شود .

استفاده از روش های سوسپانسیون در ستون آب شامل حصار ها ( قفس ، تورهای فانوسی ) و لاین ها (رشته های طویل و ریسمان هایی که به قایق ها یا قفس هایی که در کف اتصال یافته اند) ، برای تولید گونه های متحرک نرمتنان پوسته دار عموماً به عنوان پرورش در ستون آب یا پرورش دور از بستر نامیده می شود . این روش ها به منظور به حداقل رساندن شکارچیان بستر می باشند . مزیت دیگر این روش ها به حداکثر رسیدن یک فضای سه بعدی برای پرورش می باشد .

پرورش طویل خط (گسترده) : در نواحی آبی عمیق استفاده می شود . یک واحد طویل خط معمولاً 60 متر است . طرز لنگر اندازی و شناوری به شرایط محیطی محل ، بارگیری ، نوع ساختار آویزان کردن و درجه رسوبات بستگی دارد . معمولاً 60- 40 قفس توری از یک طویل خط آویزان شده اند . این قفس ها وسیله ای چوبی ، چوبی پلاستیکی و یا از ترکیبات مختلف (پلاستیک و فلزات ضد زنگ ساخته شده است) . این قفس ها کشوهایی دارد که لارو اسکالوپ در این کشوها جا می گیرد . قفس ها به فاصله چند فوتی از کف آویزان شده اند . لارو ها در ستون آب بالغ می شوند و از شکارچیان کف بستر ایمن می مانند . چندین نوع ظرف برای پرورش اسکالوپ ها استفاده می شوند ، هرچند تورهای مرواریدی و فانوسی رایج تر هستند . قفس فانوسی یک ظرف استوانه ای شکل است که از تور نایلونی پوشیده شده است . یک قفس پرورشی را می توان همانند رشته های و یا پرورش روی ریسمان و تور فانوسی مورد استفاده قرار داد.

این تور به دو قسمت تقسیم می شود و از شناورها آویزان می شود . معمولاً دارای یک متر ارتفاع و 40 سانتیمتر قطر با 7- 6 محفظه می باشد . هر محفظه دهانه ای جانبی دارد که اسکالوپ در آن قرار می گیرد . تراکم ذخیره ای برای هر قسمت 35- 31 اسکالوپ می باشد .

در این روش از فضای پرورشی سه بعدی برای تغذیه پایدار و محدود کردن شکار استفاده می شود .

18 . برداشت و عمل آوری

8 تا 12 ماه بعد از جای گذاری بچه اسکالوپ ها به سایز قابل فروش و به ارتفاع 6 تا 7 سانتیمتر می رسند . آزمایشات نشان داده اند که در اواخر بها و اوایل تابستان فصول مناسبی برای برداشت اسکالوپ های با سایز قابل فروش می باشد .

بعد از برداشت ، اشکالوپ می تواند به صورت سه نوع محصول درآید :

اسکالوپ تازه با صدف

اسکالوپ منجمد شده

اسکالوپ خشک شده

19 . احتمال خطر آلودگی انسان توسط اسکالوپ

احتمال نمی رود که اسکالوپ مانند دیگر نرم تنان پوسته دار ، به عنوان حامل بیماری باشد زیرا ماهیچه محوری آن معمول ترین ماده غذایی حاصل از اسکالوپ است . پاتوژن ها معمولاً در نتیجه خوردن روده اسکالوپ یا تجمع در آن به زنجیره غذایی آن وارد می شوند و این موضوع منجر به افزایش آلودگی توسط این محصول غذایی شده است.