روش بررسی رشد، مهاجرت و برآورد جمعیت شاه‌میگوی خاردار

یکی از مهمترین مشخصات پالینوریدها مهاجرتهای طولانی میباشد (Lipcius &Cobb, 1995 ) و بسیاری از آنها دارای الگوهای خاص حرکتی هستند. این مهاجرتها ممکن است توسط پیش بالغین ( به منظور مکان یابی برای رشد و تغذیه) و بالغین در مرحله تخمریزی (به منظور مکان یابی برای منطقه مناسب برای تکامل و رشد لاروها) صورت بگیرد بنابراین برای مدیریت بهتر ذخایر شاه میگو اطلاع از نحوه و زمان مهاجرت بسیار مهم است زیرا میتوان در مسیر مهاجرت صید آنها را توسط صیادان ممنوع کرده و باعث افزایش میزان احیا در نسل بعد شد (Chubb 1995).... ( محمد مهدی رضایی - بخش مدیریت ذخائر مرکز تحقیقات شیلاتی آبهای دور چابهار )

روش بررسی رشد، مهاجرت و برآورد جمعیت شاه‌میگوی خاردار Panulirus homarus
چهار شنبه 22 فروردین 1386
محمد مهدی رضایی
بخش مدیریت ذخائر مرکز تحقیقات شیلاتی آبهای دور چابهار [e-mail]

لابسترهای خاردار[1] خانواده Palinuridae در دریاهای گرمسیری و معتدله پراکنده اند که تراکم و تنوع گونه ها در دریاهای گرمسیری بیشتر است و نقش مهمی در زنجیره های غذایی بستر دریا از مناطق کم عمق تا عمیق دارند, گونه های جنس Panulirus به دلیل داشتن اندازه بزرگ از نظر شیلاتی مهمترین دسته لابسترها میباشند (FAO 1984 & King 1995). گونه Panulirus homarus متعلق به مناطق گرمسیر با عمق کمتر از 90 متر (بهترین عمق 1 تا 5 متر) ساحلی با انرژی زیاد و طغیانی میباشد و 3/8 درصد صید شاه میگوهای پالینورید را به خود اختصاص داده است, در ایران نیز سالانه 20 تا 30 تن از این گونه صید میشود (Fatemi 2001). شاه میگو گونه Panulirus homarus از آبزیان مهم شیلاتی و مهمترین شاه میگوی سواحل جنوبی ایران میباشد که ذخایر آن در طی چند سال اخیر رو به کاهش بوده است در نتیجه بررسی زیست شناسی گونه, پایش جمعیت و مدیریت ذخائر آن مهم می باشد. این گونه دارای سه زیر گونه میباشد(FAO 1984): P.h.homarus (از شرق آفریقا تا ژاپن و استرالیا), P.h.rubellus (در جنوب شرق آفریقا و جنوب شرق ماداگاسکار ), P.h.megasculptus (در ساحل جنوبی شبه جزیره عربستان و غرب هندوستان).

یکی از مهمترین مشخصات پالینوریدها مهاجرتهای طولانی میباشد (Lipcius &Cobb, 1995 ) و بسیاری از آنها دارای الگوهای خاص حرکتی هستند. این مهاجرتها ممکن است توسط پیش بالغین ( به منظور مکان یابی برای رشد و تغذیه) و بالغین در مرحله تخمریزی (به منظور مکان یابی برای منطقه مناسب برای تکامل و رشد لاروها) صورت بگیرد بنابراین برای مدیریت بهتر ذخایر شاه میگو اطلاع از نحوه و زمان مهاجرت بسیار مهم است زیرا میتوان در مسیر مهاجرت صید آنها را توسط صیادان ممنوع کرده و باعث افزایش میزان احیا در نسل بعد شد (Chubb 1995).

رشد و جمعیت عوامل اصلی در میزان تولیدات یک گونه می باشند(Gulland 1975 & chapman 1978) و مهاجرت, هر گونه حرکت سازمان یافته و نه تصادفی افراد یک ذخیره می باشد که باعث تغییر میزان صید و اندازه های طولی افراد ذخیره در یک منطقه میشود و در کلاسه های طولی مختلف با اهداف مکان یابی تغذیه, بلوغ, تخمریزی و. . . صورت میگیرد (Sparre et al 1993) بنابر این به منظور بررسی احیا, مکان تخمریزی , شرایط تخمریزیبررسی مهاجرت ضروری است(Sheaves 1993). یکی از بهترین روشها برای برآورد جمعیت, رشد و مهاجرت روش علامت گذاری و صید مجدد است (King 1995 & Thorsteinsoon 2002) که در ایران تا کنون مطالعات کمی با استفاده از این روش صورت گرفته که بیشتر در مورد ماهیان خاویاری بوده است. محاسبه رشد سخت پوستان در طبیعت, مهاجرت و برأورد دقیقتر جمعیت نیاز به تگ گذاری, رهاسازی و صید مجدد دارد (Miller & Mohn 1993) بنابراین افزایش استفاده از این تکنیک در ایران بسیار ضروری میباشد.

Munro (1995) رفتار P.homarus در برابر قفس را تابع یک نظم مشخص ندانسته و ذکر نموده که میزان صید این گونه در قفس وابسته به تراکم این گونه در طبیعت نبوده و دارای توزیع پویسون میباشد لذا برای برآورد جمعیت بهتر است از مقدار صید در واحد قفس استفاده نشود و از طرفی بهترین وسیله صید برای این گونه که کمترین آسیب زیست محیطی را دارد قفس است لذا باید از روش تگ گذاری و صید مجدد استفاده نمود زیرا برآورد جمعیت در این روش با استفاده از نسبت افراد تگدار به افراد بدون تگ در صید است و روش صید چندان مهم نیست.

مهمترین وسایل صید پانولیروسها نیزه, غواصی و صید مستقیم, صید در شب با نور, تور پیچ و تله میباشد (King 1995).در منطقه اقیانوس هند تحقیقات بیولوژیکی بسیار کمی بر روی گونه Panulirus homarus انجام شده است و در نتیجه در این مناطق مدیریت مناسب برای حفظ ذخائر آن نیز اعمال نشده است (Chubb 1995).

روش کلی بررسی رشد، برآورد جمعیت و مهاجرت شاه میگو و بطور کلی سخت پوستان را می‌توان بصورت زیر ارائه نمود:

یکی از مهمترین فرضها در تگ گذاری استفاده از جانور سالم میباشد (Munro 1995) بنابراین قفس بهترین وسیله است زیرا لابستر را سالم و با کمترین أسیب دیدگی صید مینماید. قفسها را با فاصله 40 تا50 متر قرار داده تا همپوشانی نداشته باشند(King 1995 & Sheaves 1993) دریچه های فرار نابالغها هم مسدود میشود تا کلاسه های طولی کوچکتر هم صید شوند. به دلیل اینکه سخت پوستان دارای پوست اندازی میباشند در تگ زنی به آنها باید دقت نمود که تگ را در جایی از بدن قرار دهیم که در هنگام پوست اندازی از بدن جدا نشود( مخصوصا اگر از تگ اسپاگتی استفاده شود) لذا بسیاری از محققین ماهیچه مفصلی بین سر و شکم را برای قرار دادن تگ مناسب میدانند(Thorsteinsoon 2002). تگ اسپاگتی دارای دو قسمت پلاستیکی سخت و نرم میباشدکه قسمت سخت به شکل قلاب میباشد که در گوشت فرو می رود و قسمت نرم حاوی اطلاعات لازم و یا کد مشخص کننده میباشد که خارج از بدن میباشد که این کد نشان دهنده زمان و مکان رها سازی میباشد (King 1995). میتوان از دستگاه تگ زن مدل Dennison tag-fast استفاده نمود (Linnane 2005).

در تحقیقاتی که در آنها از تگ استفاده میشود، تگ نباید تاثیری بر رشد و مرگ و میر داشته باشد (Laird &Stott 1978) بنابراین برای آزمون کارایی و تاثیر تگ بر روی مرگ و میر و رشد لابسترها ابتدا قبل از شروع کار یک مرحله آزمایشی را قرار میدهیم که در این مرحله در استخرهای بتونی لابسترهای تگ دار و بدون تگ مقایسه میشوند تا تاثیر تگ بر پارامترهای بیولوژیک مهم بررسی شود در این مرحله همچنین میزان ماندگاری تگها در بدن بررسی میشود. در استخرهای آزمایشی بلوکهای سیمانی قرار داده میشود تا لابسترها بعنوان پناهگاه از آن استفاده کنند, 10% تعویض آب و دو بار غذادهی در روز با استفاده از اسکوئید, میگو و ماهی صورت میگیرد و روی استخر را با پوشش تیره می پوشانیم تا میزان نور محیطی در استخر به 20% کاهش یابد (Jong 1993). با اثبات فرض عدم تاثیر تگ بر رشد و بازماندگی لابستر و بازماندگی مناسب تگها در بدن، بررسی ها در محیط دریا آغاز خواهد شد.

در نمونه‌برداریها، نمونه های صید شده از دریا را از نظر داشتن یا نداشتن تگ بررسی نموده سپس زیست سنجی (طول کاراپاس به میلیمتر و وزن به گرم), تگ گذاری( بسته به روش کار) و رهاسازی صورت می‌گیرد و با توجه به نوع محیط مورد مطالعه از نظر باز یا بسته بودن از روشهای مختلف موجود مانند پترسن، اشنوبل و جولی برای برآورد جمعیت استفاده میکنیم. تغییر طول و یا وزن در زمان را رشد مینامیم که معمولا در لابسترها طول کاراپاس مد نظر میباشد چون اندازه گیری أن خطای کمتری نسبت به طول کل دارد:

G = (L2 – L1)/(∆t)

کهG میزان رشد, L2 طول در زمان صید,L1 طول در زمان رهاسازی و ∆t فاصله زمانی بین رهاسازی و صید مجدد برای هر نمونه می باشد

به منظور بررسی وجود یا عدم وجود مهاجرت ذخیره بایستی نمونه برداری در فواصل زمانی مختلف صورت گرفته و مقدار حرکت لابسترهای تگ دار شده را که دوباره صید میشوند را با توجه به محل رهاسازی أنها بدست أورده و با توجه به فاصله زمانی بین رهاسازی و صید مجدد مسیر طی شده را با مدت زمان رهایی برای کلیه لابسترهای بازگیری شده رگرسیون گرفته و معنی دار بودن این رگرسیون نشان دهنده مهاجرت لابستر میباشد علاوه بر این بایستی جهت حرکت نیز مشخص شود(Lozano-Alvarez 2003).

از میان تحقیقات انجام شده بر روی شاه‌میگو میتوان به موارد زیر اشاره نمود:

1. ساری(1370) در بررسی خود تحت عنوان بیوسیستماتیک خرچنگهای دراز چابهار, مراحل تکوین تخم, بلوغ و زیست شناسی گونه های مختلف شاه میگو را در منطقه چابهار بررسی نموده است, وی گونه Panulirus homarus را گونه غالب منطقه معرفی نموده و عواملی مانند بستر، جانوران موجود در بستر، تیرگی آب، رسوبات و. . . را عامل تعیین کننده پراکنش هر گونه معرفی نموده است. دو زیر گونه P.h.homarus وP.h.megasculptus در این تحقیق گزارش شده که زیر گونه دوم فراوانی بیشتری داشته است. وی از میان گونه های بررسی شده گونه Panulirus homarus را به دلیل رشد بالاتر نسبت به سایر شاه میگوها, بلوغ سریعتر و مقاومت بالاتر در برابر شرایط محیطی برای مطالعات بعدی و سرمایه گذاری اقتصادی پیشنهاد نموده است

2- فاطمی (1377) در بررسی خود تحت عنوان پویایی جمعیت و ارزیابی ذخائر شاه میگوی منطقه چابهار با تاکید بر گونه Panulirus homarus , این گونه را مهمترین شاه میگوی ایران اعلام نموده و اختلاف معنی داری بین طول شاه میگو در پنج منطقه نمونه برداری و بین جنسها مشاهده نموده است وی جمعیتهای این پنج منطقه را مجزا دانسته است.

3- Mohammed و George در سال 1968 (Munro 1995) گونه Panulirus homarus را در سواحل هند علامتگذاری و رهاسازی نمودند و اعلام نمودند که میزان رشد این گونه در طبیعت کمتر از محیط پرورشی است.

4- Mc Koy (1983) در بررسی مهاجرت لابستر Jasus edwardsii با استفاده از روش علامتگذاری در جزیره استوارت[2] نیوزیلند, 4393 لابستر را علامتگذاری و نزدیک ساحل رهاسازی نمود که بیشتر افراد بازگیری شده کمتر از پنج کیلومتر و 16% مسافت بیشتر از پنج کیلومتر را به سمت اعماق طی کرده بودند, وی ذکر نموده که مهاجرت مشخص و سازمان یافته ای در این گونه وجود ندارد.

5- Bannister و همکاران (1994) رشد, مهاجرت و بقای لابسترهای تکثیر شده به روش مصنوعی را در ساحل شرقی انگلستان بررسی نمودند که در این بررسی از سال 1983 تا 1988 تعداد 49000 لارو سه ماهه با تگ لنگری T شکل علامتگذاری و رها سازی شدند که بیشترین میزان مهاجرت شش کیلومتر از محل رها سازی و بقا 85% بوده است.

6- Smith و همکاران (1998) مهاجرت و الگوی رفتار لابستر اروپایی Homarus gammarus رهاسازی شده را با استفاده از تگهای الکترومگنتی از راه دور مورد بررسی قرار دادند که حرکتها همه در شب و 5/1 تا3 ساعت بعد از غروب آفتاب بوده و با تغییر فصل از تابستان به زمستان و کاهش دما مهاجرت کاهش یافته بوده است.

7- Jong (1993) میزان رشد گونه Panulirus homarus و رابطه آن با جنسیت را در استخر بتونی با علامتگذاری بر روی اوروپود[3] (سوراخ نمودن) مورد بررسی قرار داده و بیان داشت که میزان رشد در نگهداری توام نر و ماده با هم کاهش داشته و نگهداری آنها بصورت جدا از هم باعث افزایش رشد میشده است.

8- Miller و Mohn (1993) در مقایسه دو روش لسلای و تگ گذاری و صید مجدد به منظور برآورد جمعیت لابستر و خرچنگ به این نتیجه رسیدند که روش لسلای برای هر گونه دارای خطاهای خاصی میباشد که برای رفع آن باید از قبل با منابع خطا آشنا بود و به صورت کلی روش دوم را پیشنهاد می کنند.

9- Lozano-Alvarez (2003) در بررسی پراکنش , رشد و مهاجرت پیش بالغین Panulirus argus با استفاده از تگ اسپاگتی, برآورد جمعیت را در دو منطقه مقایسه نمودند که حرکت لابسترها در این بررسی بصورت تصادفی بوده و مهاجرت سیستماتیک و سازمان یافته مشاهده نشده است.

10- Linnane و همکاران(2005) در مطالعه الگوی مهاجرت شاه میگوی Jasus edwardsii در جنوب استرالیا با استفاده از تگ لنگری T , 22 درصد از شاه میگوهای رهاسازی شده را مجددا صید نمودند و مشاهده نمودند که از این لابسترها 68% کمتر از یک کیلومتر,5/16% بین یک تا پنج کیلومتر, 5/11% بین پنج تا 20 کیلومتر و چهار درصد بیشتر از 20 کیلومتر حرکت کرده بودند که بیشتر حرکتها در نوار ساحلی بوده است.

11- Chris و همکاران (؟؟) تگهای الاستومر[4] و اسپاگتی را در شاه میگو مقایسه نمودند که تگ نواری به دلیل قابلیت مشاهده آسانتر و عدم خرد شدن بهتر تشخیص داده شد.

منابع مورد استفاده :

1-ساری.1370. بیوسیستماتیک خرچنگهای دراز چابهار.پایان نامه دوره کارشناسی ارشد دانشگاه تهران

2-فاطمی.1377. پویایی جمعیت و ارزیابی ذخائر شاه میگوی منطقه چابهار با تاکید بر گونه Panulirus homarus . پایان نامه دوره دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.

3- Bannister,RCA. JJ, Addison. SRJ,Lovewell. 1994. Growth, Movement, Recaoture rate and Survival of Hatchery reared Lobsters (Homarus gammarus(Linnaeus 1758)) Released into the Wild on the English East Coast. Crustaceana. 67(2): 156-172

4- Chris,M.C, Woods and P,S,James. ??. Evaluation of visible Implant Flurescent Elastomer (VIE) as a Tagging Technique for Spiny Lobster (Jasus edwardsii). Journal of Marine and Freshwater research. 54(7): 853-858

5- Chubb,C,F.1995. Reproductive Biology; Issues for Management in: Spiny Lobster Management by Phillips,B,F. J,S,Cobb and J,Kittaka. Fishing news books: 181-212.

6- FAO. 1984. Western Indian Ocean fishing area 51. Volume 5. FAO Species identification sheets for fishery purposes.

7- Fatemi,S,M,R. 2001. Lobster Fisheries Management in the Sea of oman. . First International Conference on Fisheries,Aquaculture and Environment in the Northwest Indian Ocean.

8- Jong,K. 1993. Growth of the Spiny Lobster Panulirus homarus (Linnaeus 1758), depending on sex and influenced by reproduction. Crustaceana. 64(1): 18-23.

9- Lipcius,R,N and J,S,Cobb. 1995. Ecology and Fisheries Biology of Spiny Lobsters*

10- McKoy,J,L. 1983. Movement of Rock Lobsters Jasus edwardsii (Decapoda, Palinuridae), Tagged near Stewart Island, New Zeland. New Zeland Journal of Marine and Freshwater Research abstracts.

11- Lozano-Alvarez,E. Briones-Fourzan,P and Ramos-Aguilar,M,E. 2003. Distribution, shelter fidelty and Movement of sub adult Spiny Lobsters (Panulirus argus) in areas with artificial shelters (Casitas)

12- Miller,R,J and R,K,Mohn. 1993. Critique of the Leslie Methoddd for Estimating sizes of Crab and Lobster Populations. North American Journal of Fisheries Management. 13: 676-685

13- Munro,J,L.1995. Fisheries for Spiny Lobsters in the Tropical Indo-Pacific, in: Spiny Lobster Management by Phillips,B,F. J,S,Cobb and J,Kittaka. Fishing news books:76-82

14- Sheaves,M,J. 1993. Pattern of Movement of some fishes within an Estuary in Tropical Australia. Journal of Marine and Freshwater research. 44: 867-870.

15- Smith,I,P. K,J,Collins. A,C,Jensen. 1998. Movement and Activity patterns of the European Lobster, Homarus gammarus, Revealed by Electromagnetic Telemetry. Journal of Marine Biology. 132(4):611-623

16- Sparre,P. E,Ursin and S,C,Venema. 1993. Introduction to tropical fish Stock Assessment, Part1-Mannual. FAO Fisheries Technical Paper : 271-289

17- Thosteinsoon,V. 2002. Tagging methods for stock assessment and research in Fisheries.

King,M. 1995. Fisheries Biology , Assessment and Management. Fishing news books: 341pp

---

[1] - Spiny or Rock

[2] Stewart

[3] Uropod

[4] - این نوع تگ شامل مواد رنگی مایعی است که به زیر پوست تزریق می‌شود و بعد از تزریق جامد می‌شود.