پرورش توام خامه ماهی با میگو دراستخرهای پرورشی

اهداف عمدهء پرورش خامه ماهی با میگو میتوان به موارد زیر اشاره نمود :

1– فراهم آوردن بستر سالم و تمیز جهت تغذیه و زیست میگو
2 – تولید ماهی به عنوان یک محصول جنبی
3 – افزایش میانگین وزنی میگو و درصد بازماندگی میگو
4 – کاهش هزینه آماده سازی در سالهای بعد و بهبود مدیریت آب

(توسط مهندس رضا خزنی کارشناس صید و بهره برداری آیزیان) 

اهداف عمدهء پرورش خامه ماهی با میگو میتوان به موارد زیر اشاره نمود :

1– فراهم آوردن بستر سالم و تمیز جهت تغذیه و زیست میگو
2 – تولید ماهی به عنوان یک محصول جنبی
3 – افزایش میانگین وزنی میگو و درصد بازماندگی میگو
4 – کاهش هزینه آماده سازی در سالهای بعد و بهبود مدیریت آب


زادآوری و پرورش سنتی میگوی دریایی از سال 1960 در کشور های آسیایی ( ژاپن . هند . تایوان. تایلند. فیلیپن. مالزی. اندونزی...) و آمریکا ( ایالت تگزاس . تگزاس. می سی سی پی)و استرالیا متداول شد . زاداوری و پرورش میگوی در ایران صنعت تازه ای است و در سال 1360 با احداث یک کارگاه تکثیر و پرورش در غرب شهرستان مینا در بندر کلاهی شرق بندر عباس شروع به کار کرد.بدلیل مشکلات هر صنعتی در ابتدای شروع به کار با مشکلات زیادی همراه بود و از سال 1370
با فعال شدن بخش خصوصی و واگذاری زمین های ساحلی رشد قابل ملاحظه ای در این صنعت ایجاد شد.هم اکنون در چهار استان ساحلی (هرمزگان.خوزستان. بوشهر.سیستان . بلوچستان)کارگاه های تکثیرو پرورش میگو های دریایی بصورت سنتی فعال بوده و تولید از 3 _5/0تن در هکتار دارند.

خامه ماهی که نام علمی آن chanos chanosاست یکی از ماهی های با ارزش دریایی آبهای گرم است که دارای تحمل شوری بسیار بالایی است و از گونه های یوری هالین میباشد. دورهء رسیدگی جنسی این ماهی بسیار طولانی است لذا مولد سازی آن بسیار مشکل و دشوار است لذا بچه ماهی به دلیل رژیم کیاه خواری ؛ با مصرف جلبک ها و زی شناوران گیاهی مرده و همچنین ضایعات غذای میگو قادر است تا در حفظ شرایط زیست محیطی میگو و کاهش عوامل استرس زاکاملاً موءثر واقع باشد.بچه ماهی با وزن 10 گرم از بخش کلاهی شهرستان میناب در استان هرمزگان به استان بوشهر انتقال داده می شودرها سازی گردید که در پایان دوره پرورش ؛ میگوهای برداشت شده از استخر های دارای ماهی از میانگین وزنی وتولید بسیار خوبی نسبت به استخر های بدون ماهیبرخوردار بودند و نیز حجم خاک سیاه در آنها نیز بسیار کم گردیده بود . در طول دوره پرورش نیز دراستخرهای دارای ماهی هیچ گونه لب لب یا جلبک رشته ای مشاهده نگردید و با توجه به رشد مناسب ماهی ؛ در نهایت می توان با ترویج پرورش توام آن با میگو ؛ به

تولید جنبی ماهی نیز دست یافت.

مقد مه :

    با توجه به کاهش روزافزون ذخائردریایی ونیازمردم به تغذیه از آبزیان وافزایش مصرف سرانه آن می طلبد که متخصصین علوم شیلاتی بدنبال برنامه ریزی مطلوب جهت بهره برداری مناسب از منابع آبهای داخلی واراضی مستعد برای امر تکثیر وپرورش ماهی ومیگوباشد.در حالیکه تکثیر وپرورش جهانی میگو از قدمت بیش از  50 سال تجربه عملی وعلمی برخورداراست این حرفه در کشور ما در زمره فعالیتهای نوپا وجدید قرارداردکه درحقیقت نزدیک به یک دهه است که پرورش این آبزی بعنوان یک فعالیت تولیدی در ایران مطرح شده است . اگر چه طول این مدت کوتاه می نماید اما دستاوردهای حاصل از تلاشهای انجام شده دراین مدت و مطالعات و تحقیقات چندساله اخیربقدری چشمگیربوده است که توانسته توسعه پرورش میگو در ایران را از برخی جهات تسریع  وتاکنون توانسته جایگاه ویژه ای درصادرات غیرنفتی در کشور پیدا نماید وسالانه میزان ارزآوری بالایی را عاید کشور عزیزمان گرداند.  اما میتوان باتمهیدات و ارائه راهکارهای مفید روند کنونی تولید را افزایش ودرصد بیشتری سود نصیب تولید کنندگان کرد یکی ازاین راهها پرورش توام خامه ماهی با میگو در استخرهای پرورش میگواست که باعث افزایش درصد بازماندگی ، کاهش FCR وپاکیزگی محیط وایجاد بستر مناسب ودرمجموع به منظور بهینه کردن شرایط زیستی ودستیابی به بازدهی بیشتر از استخرهای مزارع میگو  نقش اساسی ایفاءکند. 

 

 

شرایط انتخاب سایت و مزرعه پرورش میگو   

     با توجه به اینکه در حال حاضرامکان تکثیرگونه خامه ماهی در کشور وجود ندارد وصید بچه ماهی عموما"از محیط طبیعی صورت میگیرد1- میزان علاقمندی وآگاهی صاحب مزارع به امر پرورش توام ماهی ومیگو.2- مجتمعهای که دارای آب شوربوده ودمای آب دردوره پرورش از 20 درجه سانتیگرادپایین نباشد.3- اولویت به مزارعی است که حداقل دومین سال پرورش میگودر آن صورت گرفته باشد.4- درجه حرارت آب استخرهای تحت پوشش بین 22-40 درجه سانتیگراد است.5- خصوصیات فیزیکی شیمیایی آب استخرها باید بگونه ای باشد که برای پرورش ماهی مناسب باشد.             

 

 

   حمل وانتقال پست لارو

امروزه حمل محموله های آبزیان به صورت‌های مختلف هوایی و زمینی صورت می‌گیرد. شکل انتقال در هر دو مورد بستگی دارد به فاصله مرکز تکثیر از محل پرورش، مدت زمانی که پست لاروها در راه هستند و تراکم کیسه‌ها و همچنین سن پست‌لاروها،هرچه زمان حمل پست لاروها و یا فاصله هچری ازمزرعه پرورش بیشتر باشد باید سن پست لاروها بیشتر،تراکم را بایدکمتر درنظرگرفت و برای بسته‌بندی از کیسه‌های پلاستیکی استفاده می‌کننددرحمل ونقل درمسافتهای طولانی بهتر است که دما تا حدود 22ـ20 درجه سانتیگراد پایین آورده شده با اصل محل سوخت و ساز بدن موجود پائین آورده شده ومصرف اکسیژن کمترمی‌شود.لذا باتراکم ثابت زمان طولانی‌تری را می‌تواند تحمل کند. برای بسته‌بندی حدود 3/1 تا 4/1 حجم‌کننده آب را در آن ریخته می‌شود و آنگاه به تعداد موردنظر پشت لارو اضافه کرده و بقیه حجم‌ کیسه با اکسیژن پرمی‌شود درب کیسه محکم بسته شد و برای مسافتهایی طولانی کیسه‌ها در جعبه‌های استایروفوم قرارمی‌گیرند تا از صدمات احتمالی و سوراخ شدن و تبادل حرارتی با محیط خارج جلوگیری شود همچنین بهتر است که مقداری از حدود 50ـ250 گرم درخاک اره آغشته و درروزنامه پیچیده شودآنگاه پلاستیک کوچکی بسته‌بندی شده در جعبه استایروفوم و در کنار بسته‌ای لارو قرار گیرد تا در طول میسر از افزایش دمای پست لاروها جلوگیری شود بهترین دمای انتقال پست لارو زمانی است که دمای هوا پایین است که ساعات اولیه بامداد 3 تا 7 صبح پیشنهاد می‌شود در طی حمل پست لاورها باید دقت شود که احتیاط کامل صورت گیردکه تکانهابه حداقل برسد و در نهایت استرس حاصل از حمل و نقل کاهش یابد.

 

 

 

آدابتاسیون وذخیره سازی پست لارو

 بعد از آماده‌سازی اولیه استخررا آبگیری کرده و بعد ازآن اجازه می‌دهیم که استخر بارور شده و آماده پذیرفتن و پست لاور گردد به عملیاتی که طی آن پست لاور و در استخرها رهامی‌شوند ذخیره‌دارکردن استخرگفته می‌شود. بهترین ساعات برای ذخیره‌سازی ساعات اولیه بامداد است. بنابراین بهتر است که زمان عملیات بسته‌بندی و حمل طوری درنظرگرفته شود تامحموله پست لاور در ساعتهای 9ـ7 صبح به محل مزرعه برسد درطی مراحل بسته‌بندی وحمل و نقل ( جهت انتقال به مسافتهای طولانی) باید ثابت وپایین بود دما (حدود 22 ـ 20) را مدنظر داشت و در ساعات اولیه روز دمای آب هنوز پایین بوده مطابق باآب کیسه حمل پست لاورها در ضمن اکسیژن محلول در آب نیز به دلیل شروع فتوسنتز رو به افزایش است به همین دلیل این ساعات برای ذخیره‌سازی مناسب می‌باشندوحداقل رساندن اختلاف شوری بین کیسه ها بسته‌بندی پست لاور و آب استخرهای پرورشی است و هرچه این اختلاف کمتر باشد استرس حاصل از ذخیره‌سازی کاهش یافته و عملیات ذخیره‌سازی با موفقیت بیشتری انجام می‌شود.بیشترین اختلاف شوری که پست لاورها قادر به تحمل آنند ppt5 است اختلاف شوری بیش ازاین ، بهتر است که هر ساعت حدود ppt5 اختلاف شوری را کم تا به شوری موردنظر حاصل شود. بعد از اینکه محموله لاور به محل مزرعه رسید باید به آنها فرصتی داد تا استرس ناشی از شرایط سخت حمل ونقل برطرف شود واین زمان بسته به طول مدت حمل ونقل وشرایط آن می‌تواند از30 دقیقه تا چند ساعت متفاوت باشند. برای اینکه کیسه‌ها باآب استخر همدما شوند آنها را به همان صورت در داخل آب استخر  قرار داده معمولاً با توجه به اختلاف دمای بین کیسه ها وآب استخر از چند دقیقه تا 30 دقیقه عملیات همدما کردن به طول می‌انجامد آنگاه با درنظر گرفتن اختلاف شوری وشرایط وضعیت پست لاروها اقدام به رهاسازی می شود ممکن است پست لاروها را در داخل تشت‌های ریخته و مراحل آدابتاسیون رادر داخل این تشتها انجام دهند به این شکل که محتویات هر سه به یک تشت منتقل شده و با افزودن تدریجی آب استخر به هر یک از تشتها علاوه بر تطابق لاورها با شوری وهم دمای نیز صورت می‌پذیرد دراین فاصله وضعیت پست لاروها مدام کنترل می‌شود همزمان هوادهی نیز صورت می‌پذیرد. بعضی از پرورش دهندگان  برای اینکه ذخیره سازی موفق تری داشته باشند از روشهایی استفاده می‌کنندکه درکاهش استرسهای حمل و نقل و بالا بردن کیفیت پست لاورها موثر واقع می‌شود.و رهاسازی بهتر است که در جهت باد صورت گیرد تا امواج آب نتواند پست لاورها را به خارج از استخر پرتاب کنند و هنگام رهاسازی یک نفر در شیب دیوار استخر قرار گرفته وکیسه یا تشت حاوی  پست لاور را در دست گرفته و به آرامی در آب قرار داده تاآب وارد تشت شود و خیلی به آرامی تشت را تخلیه کرد.  

 

 

غذا وغذادهی

در سیستمهای پرورش میگو کمیت و کیفیت میگوهای تولیدی همواره موردنظر هر پرورش‌دهنده است در این باره عواملی از قبیل آماده‌سازی استخرها، تأمین پست لارو  فعال و خوب، ذخیره‌سازی صحیح و مدیریت آب استخرها از شاخصهای مهم در امر پرورش محسوب می‌شوند ولی نحوه مدیریت تغذیه از عواملی است که پس از معرفی بچه میگومی تواند شاخص‌ترین عامل به حساب آید از آنجابی که 50 الی 60 درصد هزینه تولید هرکیلومیگو مربوط به غذا بوده و همچنین رشد مناسب به دنبال تغذیه خوب حاصل می‌شود  میگوباتوجه به وزن خود میزان غذای متفاوتی مصرف می کند که اگر بیش از این مقدار مصرف شود و علاوه بر افزایش هزینه‌ها، غذای باقی‌مانده رسوب کرده و تجزیه شده و در نهایت باعث کاهش کیفیت آب و همچنین ایجاد محیطی نامناسب در کف استخر خواهد شد.و در صورت کمبود غذا و کم شدن میزان غذادهی اولا"رشد میگوها مختل شده که این مورد نیز از نظر اقتصادی مقرون به صرف نیست ثانیاً به دنبال سوء تغذیه احتمال بروز بیماریها بیشترخواهدبودوثالثاً باتوجه به علاقه میگوبه رژیم گوشتخواری در صورت کمبود غذا میگوها اقدام به همجنس خواری می‌کند که در این صورت نیز به دنبال کم شدن تراکم استخرکاهش بازدهی را خواهیم داشت و باید به عادات تغذیه، نیازهای غذایی و رفتارهای میگو آشنایی داشته باشیم. اما در روش نیمه متراکم که در مملکت ماتوصیه می‌شود علاوه بر تغذیطبیعی، میگو از غذاهای دستی نیز استفاده می کند که غذاهایی طبیعی شامل کودهای آلی وغیرآلی است که دسته اول منشأ حیوانی یا گیاهیی دارد و دسته دوم کودهای غیرآلی منشأ شیمیایی است.و غذاهای دستی (مصنوعی) که به صورت فرموله از ترکیبات پروتینها ـ چربی ـ کربوهیدراتها ـ ویتامین‌ها و مواد معدنی تشکیل و در اختیار میگو قرار می گیرد با توجه به مرحله رشد میگو سایز غذا نیزتغییر کرده و نوع غذا شامل پیش آغازی، آغازی 1 و2 پرواربندی1و2 و پایانی وتعداد دفعات غذادهی در ابتدای پرورش تا وزن نیم‌گرم در دو دعده در روز غذادهی می‌شود.( درصد غذادهی نیز براساس تعیین درصد غذادهی در طی یک روز در پرورش میگو بستگی به میزان فعالیت آن و میزان اکسیژن محلول در آب دارد  )  

 

 

 مشخصات خامه ماهی 

 خامه ماهی با نام انگلیسیmilk fish ونام علمی Chanos Chanos ازخانواده   Chanidae وراسته Gonorhynchiforms می باشد.دارای بدنی کشیده نسبتا"فشرده بوده خار در طول شکم است  ، دهان کوچک ، بدون دندان ، سرکشیده وچشمها درشت است، وباله دمی چنگالی شکل  متجانس(هموسرک)، باله پشتی در وسط بدن، باله مخرجی کوتاه، دارای خط جانبی، طول روده آن بلند،ورنگ بدن در پشت سبز زیتونی پهلوها نقره ای، باله دمی- مخرجی و پشتی تا حاشیه تیره رنگ است،در آبهای ساحلی زندگی میکنند به مصب آب شیرین رودخانه ها ودریاچه ها واردمیشود واز گونه پلاژیک ساحلی است وگسترش وسیعی در نواحی گرمسیری ونیمه گرمسیری اقیانوس هند وآرام دارد ودر سواحل جنوبی ایران به ویژه دریای عمان وجود دارد.                        خامه ماهی بالغ در مناطق ساحلی تخم ریزی میکند بچه ماهی روزهای آغازین خود را آبهای نزدیک ساحل میگذرند هر خامه ماهی مادر بین 5/1تا7 میلیون تخم را در دریا رها میکند عمل لقاح تخم خارجی بوده وزمانیکه طول بچه ماهی به 3/1 سانتیمتر میرسد خود را به طرف ساحل کشیده و تا مدتی در آنجا بسر می برد   دامنه تحمل شوری آن زیاداست ودرآبهای شیرین تابسیارشور زندگی می کند این ماهی از صفر تا 58ppt   شوری را تحمل میکند.انگشت قدها قادرند تغیرات شدید وناگهانی شوری آب ازppt 40-20 راتحمل نمایند ودردمای 35-0 2درجه سانتیگراد رشد کرد ودامنه وسیعی از10تا42 درجه سانتیگراد را نیز تحمل می کنند واز فیتوپلانکتونها تغذیه میکند درشرایط زیست محیطی عموما" از جلبکها ی کفزی(سبزآبی ورشته ای)وبندرت از پلانکتونها ونماتودها تغذیه میکند. 

 

 

 اهداف پروژه

 1-  استفاده از بقایای غذای میگو توسط خامه ماهی وجلوگیری از تشکیل خاک سیاه2- بوجود آوردن بستر سالم وتمییز جهت تغذیه و زیست میگو3- تولید ماهی بعنوان یک تولید جنبی4- افزایش میانگین وزنی میگو بدلیل ایجاد شزایط مناسب زیستی5- افزایش ضریب بازماندگی میگو6- کاهش هزینه های آماده سازی استخربرای دوره بعدی پرورش میگو7- بهبود مدیریت آب8- جلوگیری از تعویض مکررآب استخر

 

 

 صید بچه ماهی از محیط طبیعی:طبق گزارشات موجود معمولا"درماههای تیرتا آبانماه با مهاجرت بچه خامه ماهی به خورهای ساحلی بندر کلاهی استان هرمزگان توسط صیادان منطقه بااستفاده ازتورهای چشمه ریزصید می گردند درهنگام مددهانه خور را بسته و پس ازجذر با حرکت تور به بالای خور ،خامه ماهی را صید وپس ازاطمینان ازسالم بودن آنها به حو ضچه های مرکز تکثیر کلاهی انتقال ودر آنجا دپو کرده و پس از رفع استرس برای انتقال به دیگر نقاط آماده میگردد.

 

 

 شرایط قابل توجه :  1- حتما" مزرعه مورد نظر حداقل دومین سال پرورش را گذرانده باشد .2- درجه حرارت آب استخربادرجه حرارت آب بچه ماهی یکسان باشد.3- سایز میگوی درون استخرباید 4 تا 5/4 گرم باشد4- اندازه بچه خامه ماهی نیز8تا10گرم باشد5-قبل از طلوع آفتا ب باید ذخیره سازی شود6-میزان شوری آب استخر با آب بچه ماهی یکسان باشد.7-شفا فیت استخربین 35تا50 سانتیمتر باشد در مجموع2000 قطعه  

نتیجه  :

 پرورش توام میگو با خامه ماهی اثرات مفید و معنی داری را بر راندمان و بهره وری از استخرهای مزارع میگوی استان بر جای نهاد که ازجمله مهمترین آنها عبارتند از :1 – در پایان برداشت میگوها ؛ استخرهای  دارای ماهی نسبت به استخرهای بدون ماهی از بستر تمیزتری برخوردار بودند و حجم خاک سیاه در آنها بسیار اندک بودند.   واین باعث کاهش قابل ملاحظه فرسایش استخرها و هزینه سالانه آماده سازی مزرعه میگردد .2- در طول دوره پرورش ؛ دراستخرهایی که دارای ماهی بودند هیچگونه لب لب و یا جلبکهای رشته ای مشاهده نگردید که این خود موجب حفظ کیفیت آب در حد مطلوب برای رشد میگو در طول  مدت پرورش گردید .3 – در طول دوره پرورش ؛ در استخرهایی که دارای میگو بودند هیچگونه تلفات ویا بیماری مشاهده نگردید و این استخرها از بازماندگی بهتری نسبت به دیگر استخرها برخوردار بودند . 4 – با توجه به مشاهده رشد مناسب ماهی در پایان برداشت میگو ؛ میتوان ماهی تولیدشده در پرورش توام را بعنوان یک درآمد جنبی برای مزرعه دار محسوب نمود .پرورش توام خامه ماهی  با میگو میتواند  محیط سالم و مناسب را  برای رشد و بقای میگو بوجود آورده و نهایتاً منجر به  افزایش بازماندگی ؛ میانگین وزنی میگو و بهبود آب استخر گردد و در کنار آن نیز کاهش  هزینه جاری برای آماده سازی مزرعه را هم خواهیم داشت  تمامی موارد اشاره شده منجر به افزایش سطح بهره وری مزارع و حفظ و پایداری صنعت پرورش میگو در کشور میگردد .          منابع : 1 - دندانی عادل – سال1375- مدیریت تغذیه در استخرهای پرورش  میگو - ناشر معاونت تکثیر و پرورش شیلات ایران -45صفحه2 – تاجیک محمد- زمستان 1380 -  دستورالعمل اجرایی پرورش توام  کشت میگو و خامه ماهی- ناشرمعاونت تکثیر و پرورش شیلات ایصران – 8 فحه3 –اداره آموزش وترویج –تابستان 1373 - دوره عمومی پرورش میگو –  ناشرمعاونت تکثیر و پرورش شیلات ایران – 166 صفحه