چالشهای پایداری در آبزی پروری

مروری بر توسعه های آبزی پروری اخیر، مثالهای متعددی از آثار زیانبار زیست محیطی ، اقتصادی و اجتماعی ـ فرهنگی بدلیل ضعف در برنامه ریــزی و مدیـــریت آبزی پروری فراهم می آورد (FAO and NACA,۱۹۹۵).

مسائل اقتصادی در پایداری آبزی پروری اقتصاد جوامع کوچک روستایی ممکن است به شدت توسط آبزی پروری کلان تجاری و عوامل خارجی مرتبط با توسعه تحت تاثیر قرار بگیرد.رقابت برای فضا، منابع و نیروی کار به اختلافات جدی هم در کشورهای توسعه یافته و هم در حــال توسعه منتج شده است. رقابت بر سر بهره برداری از یک منبع آبی و فضا، موجب تنش ها و یا اختلافات بهره برداری چند گانه ای می شود که در گذر تاریخی بعنوان دارایی کنترل نشـــده و معمولی تلقی می شده است. غالباً این موضــــــوعات پیچــیده به تقـــارن آبزی پروری با سایر فعالیت های نامناسب نظیر موارد زیر مربوط می شود :

•استفاده صنعتی از آبراهه ها برای حمل و نقل کالا و تخلیه فاضلابها در آن؛

•کاربردهای آب در کشاورزی برای آبیاری محصولات غذایی ؛

•بهره برداران تفریحی ، که خواستار قایق سواری یا ماهیگیری بدون مزاحمت هستند؛

•ماهیــــــگیــــری وابسته به مناطق ساحلی یا استفاده های گردشگری

بدین ترتیب،حل کشمکش ها و اختلافات اغلب با مداخله مستقیم دولت برای مطلوب کردن شرایط استفاده چندگانه و حل مشکل بهره برداران ضروری بنظر میرسد. توسعه آبزی پروری با جهت گیری صادرات در سطح روستا، موجب قطع نظامهای تجاری سنتی جوامع در حال توسعه شده که به فعالیتهای معیشتی و کم درآمد وابسته هستند. مشکلات ممکن است ناشی از بکارگیری مدل توسعه تجاری غربی با اشتغال تمام وقت نشأت گرفته باشد تا جوامع روستایی در حال توسعه که اشتغال پاره وقت یا فصلی دارند (Landesman, ۱۹۹۸).

●مسائل فرهنگی و اجتماعی در پایداری آبزی پروری

عقاید فرهنگی و نظام اجتماعی در ذات یک جامعـــه می تــواند قویاً موفقیت یک پروژه آبزی پروری را تحت تاثیـــر خود قـــرار دهد، خــــواه به همـــراه ریســـک آبزی پروری کلان تجاری باشد و یا اینــــکه فعـــالیت خرده پا جامعه محـــور باشــــد. هنگامی که آبزی پروری در رقابتی سالم با کشاورزی ، ماهیگیری تجاری ، برداشت درختان مانگرو و سایر فعالیتها قرار دارد، اغلب دستیابی به زمین و منابع آبی توسط روستائیان فقیر مورد تحدید قرار میگیرد.در کشورهای توسعه یافته، برداشت های متفاوتی از محاسن قفسهای نزدیک به ساحل و سیستم های پـــرورش مــاهی در پــن شده که سبب بروز اختلاف نظرهای جدی در خصــــوص مکــان یابــی در منــاطق ساحلــی آمریکــای شمــالی و اروپا شده است. جایی که آبزی پروری بطور سنتی اجرا نشده باشد ـ مثل بخشهـــایی از آفریقـا ـ و فن آوری بطور نسبی جدید باشد، میتواند سختی انتقال آن به مردم را به اثبات برساند. از آنجا که استدلال کنندگان توسعه فاقد برداشت و درک کافی از جامعه اجتماعی ، ساختار خانواده و قدر و منزلت دانش بومی فنی هستند، این پروژه ها منتهی به شکست و ناکامی می شوند.همچنین الگوهای اشتغال روستایی و تغذیه می تواند تغییری منفی محسوب شود، مثل آندسته از ساکنین محلی که فعالیتهای سنتی شان توسط شغلهای با دستمزد پایین در مزارع آبزی پروری یا کارخانجات عمل آوری جایگزین شده و رنج بیکاری را تحمل میکنند). الگوهای تغذیه ای نیز ممکن است تغییر یابد، بطوریکه زنانی که غذا را فراهم می کنند اکنون باید بیشتر وظایف همسرشان را در مزارع خانوادگی شان انجام دهند.توسعه موفق در یک منــــطقه نیــز می تواند بطور گسترده ای توسط مـــذاهب محـــلی و باورهای فرهنگی تحت تاثیر قرار گیرد. برای مثال، هنوز مشاهده می شود که پرورش ماهی برای مصرف در مقابل اصول اولیه عقاید هندوها و بودائیانی باشد که گیاهخوارند، قرار دارد . (Landesman,۱۹۹۸)

●پایداری و الگوهای آبزی پروری

در سال ۱۹۸۳،کمیسیون جهانی توسعه و محیط زیست (WCED) متشکل از افراد برجسته ای از گروه سیاستمداران ، تجار و دانشگاهیان بوجود آمد، نام دیگر این کمیسیون ،کمیسیون براندلند برگــرفته از نام اولین رئیس آن می باشد.WECD از آبزی پروری بعنوان یکی از اقداماتی که به توسعه پایدار کمک خواهد نمود، پشتیبــانی می کند. در تعاریفی که WCED در مورد پایداری ارائه داده است، مشخص است که این کلمه بسته به آنکه شخص دیدگاه اقتصادی یا اکولوژیکی داشته باشد معانی متفاوتی دارد. همزمانی رشد جمعیت با بهبود شرایط اقتصادی یکی از بهترین حالت های مربوط به پویایی عوامل در بخش های محلی و منطقه ای در سیستم های دارای تحرک بیشتر اقتصادی فرهنگی می باشد. در مقابل، در سیستم های اکولوژیکی تغییرات و تحرکات آرامتر است. پایداری این سیستم ها اجازه می دهد که :

الف ـ مدت حیات بشری نامحدود باشد؛

ب ـ افراد به اوج شکوفایی برسند؛

ج ـ تمدن های بشری توسعه یابند

لیکن همزمان تاثیرات فعالیت های بشری باید در حدی باشد که تفاوتها را از بین ببرد، پیــچیدگی و عملکــرد نظــام حمــایت از زندگی اکولوژیکی نیز باید شرح داده شــــــود.

(۱۹۹۸) FAO ، توسعه پایدار را به شرح زیر تعریف نمود:

اساس منابع طبیعی بر مدیریت و حفاظت و تعیین موقعیت های تکنولوژیکی و تغییرات پدید آمده و طریقه کسب کمال و تداوم رضایتمندی انسانها در برابر نیازهایشان در زمان حاضر و برای نسلهای آینده است. چنین توسعه پایداری زمین ، آب و ذخایر ژنتیکی حیوانی را تضمین میکند، محیط زیست بدون تغییر باقی می ماند و از نظر تکنولوژیکی با شرایط متناسب بوده، از لحاظ اقتصادی خودکفا و از نظر اجتماعی قابل پذیرش است.قابلیت پذیرش اجتماعی، اغلب بر سایر عوامل مؤثر بر توسعه آبزی پروری از جمله سرمایه گذاری و هدایت آن ارجحیت دارد. این امر همچنین مستلزم رعایت الزاماتی است که ممکن است موجب پیشرفت و یا ممانعت از توسعه پرورش شود. اگر این عوامل نادیده گرفته شوند کار پرورش موجودات حتی با تعریف بهترین اهداف و دارا بودن بالاترین پتانسیل ها به سختی قابل دسترسی خواهد بود.در یک مطالعه تطبیقی انجام گرفته برای دفتر ارزیابی تکنولوژی کنگره آمریکا، نقش حساس دولت در حالت تداوم فعالیت های آبزی پروری در مقابل مقاومت های خارجی مطالعه شد. صنعت آبزی پروری زمانی سلامت و سالم به نظر می رسد که عوامل اقتصادی ، سیاستهای قانونی ( قانون ، حقوق و اجرا ) ، همکاریهای بین بخش دولتی و خصوصی ، سیاست های صادرات و واردات و حفظ منافع مصرف کنندگان در جایگاه واقعی خودشان باشند. اگر دولتها نقش فعلی را که محیط زیست در توسعه بازی میکند بپذیرند، مسلماً تاثیرات مثبت آن بر آبزی پروری افزایش خواهد یافت. پایداری مطرح شده در شرایط برنامه ریزی مناسب در زمینه مدیریت منابع طبیعی و در تولیدات حیوانی در آب و خاک به معنای استفاده کمتر از انرژی، بازیافت مواد خام مصرفی، کاهش و جایگزینی نهاده های مواد خام و نظایر آن است.نمونه مناسب این امر در کشور چین از تطابق و سازگاری رشد گونه های مختلف ماهی با یکدیگر حاصل شده است ، بازگشت بالای سرمایه بعنوان درصدهایی از هزینه متغیر در اینچنین طرح هایی به پدید آمدن اضافه شدن اردک به سیستــــم های پرورشــــی منجـــر شده اســــت، هرچند که در این رابطه بازده نهاده نیروی انسانی پایین نبوده و دانش اکولوژیکی مورد نیاز است .در برخی دیدگاه های اقتصادی به حداکثر کارآیی در تولید یک کالای غذایی همچون برداشت بسیار بـــــــالا در واحــد سطح توجه شده است. تولید بالای گندم ، گربه ماهی، پنبه ، قزل آلا و میگو مثالهایی از این امر در آمریکای شمالی هستند. هزینه های زیست محیطی چنین روش های پرورش تک گونه ای اگر چه خود به تنهایی مشخص هستند اما به نظر می رسد که شرایط اقلیمی نیز آنها را تشدید می کند. پژوهش ها برای پایداری محیط زیســت به معنای حرکــت در یک مسیــر انتقــالی از سیستــم پــرورش تک گونه ای به سیستم های با تولیدات طبیعی قابل قبول ، ترکیبی و چند منظوره است. این مسائل در هر زمانی میتوانند مورد پژوهش قرار بگیرند و باید توجه کرد که دگرگونی به سرعت رخ نمی دهد لیکن پژوهش ها تغییراتی ایجاد خواهند کرد با این تغییرات حتی اگر تایید کند که سیستم های پرورشی تک گونه ای بزرگ بایستی پابرجا بمانند.

چنین تغییری احتمالاً به زودی رخ نخواهد داد، اما بهرحال مثالهایی از موفقیت در این زمینه ها وجود دارد نظیر استفاده مجدد از مواد اولیه بصورت کلان هم در آبزی پروری و هم کشاورزی و سیستم های کشت توام در کشاورزی و آبزی پروری نشان داده است که بطور تکنیکی و فنی میسر و شدنی است (Brune, ۱۹۹۴).

عباس مختاری آبکناری

[e-mail]

منابع :

۱.Brune, D.E. (۱۹۹۴). Sustainable aquaculture systems. Report prepared for the office of Technology Assessment, U.S. Congress, Food and Renewable Resources Program, Washington, D.C.

۲.FAO. (۱۹۹۸). Aspects of FAO&#۰۳۹;s Policies, Programs, Budget Activities at Contributing to Sustainable Development. Document to the Ninety – Forth Session of the FAO Council, Rome, CL ۹۴/۶.

۳.FAO and NACA. (۱۹۹۵). Report on a regional study and workshop on the environmental assessment and management of aquaculture development. FAO and NACA, Bangkok.۴۹۲p.

۴.Landesman, L. (۱۹۹۸). Negative impacts of coastal aquaculture development. World Aquacult., ۲۱(۱), ۲۵: ۱۲ ۱۷.







پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران